Makita

Makita to jedna z najbardziej rozpoznawalnych marek na rynku narzędzi. Jest to ogromny koncern, wywodząca się z Japonii i działająca w większości krajów świata. Makita ma ponad sto lat – założył ją Mosaburo Makita w mieście Nagoia w 1915 roku. Początkowo firma zajmowała się silnikami elektrycznymi – sprzedażą i naprawą. Po drugiej wojnie światowej skupiła się na produkcji narzędzi, a przede wszystkim elektronarzędzi. Dzisiaj jest znana przede wszystkim jako producent elektronarzędzi, ale również narzędzi pneumatycznych, spalinowych, ogrodowych, myjek wysokociśnieniowych itd.

 

Wcześniej pisałem o kluczach nastawnych dwóch innych producentów elektronarzędzi: Milwaukee i Bosch. Klucz Milwaukee to bardzo solidne, porządne narzędzie wysokiej jakości; produkowany na Tajwanie w kilku rozmiarach. Milwaukee posiada zresztą w swojej ofercie dużo różnych narzędzi ręcznych, dobrej jakości i dość drogich. Klucze Boscha są jedynie dodatkiem do zestawów – kompletów wierteł i bitów. Są to klucze bardzo podłej jakości. Należy je traktować jako gadżet reklamowy.

Makita w swojej ofercie posiada trochę narzędzi ręcznych, w tym również klucze nastawne w czterech długościach: od 150 do 300 mm. Trudno traktować poniższy klucz jako prawdziwe, profesjonalne narzędzie, chociaż jego jakość nie jest tak tragiczna. Ot, taki przyzwoity, chiński klucz. Jego cenę zapewne podwaja umieszczone na nim logo firmy.

Belzer

 W 1884 roku Robert A. Belzer założył firmę zajmującą się eksportem narzędzi. Zaopatrywał głównie kraje nordyckie. W 1912 roku dwaj kupcy Walter Dörken i Walter Schlingensiepen przejęli firmę, która w tym czasie miała swoją siedzibę przy Hastener Straße 4 w Cronenberg (od 1929 roku część Wuppertalu). Pierwsza wojna światowa i rosnąca mechanizacja zwiększyły popyt i wymagania dotyczące jakości. W szczególności nowy przemysł motoryzacyjny stworzył nowy popyt, więc Belzer rozpoczął własną produkcję w 1920 roku. Firma zatrudniała około 100 pracowników.

W 1925 roku pierwsze klucze, śrubokręty i szczypce zostały wykonane z wysokiej jakości stali wanadowej i początkowo sprzedawane pod marką "Eigenheim". Katalog z 1937 roku składał się z kilku tysięcy narzędzi na 200 stronach. Belzer produkował wysiłkiem 290 pracowników głównie specjalne narzędzia dla motoryzacji i budowy pojazdów, dla lotnictwa i przemysłu maszynowego, w międzyczasie również pod marką "Becro".

W 1943 roku budynek administracyjny przy Hastener Straße został zniszczony, hale produkcyjne zostały szczęśliwie oszczędzone przed nalotami bombowymi, dzięki czemu produkcja mogła zostać ponownie uruchomiona szybko po wojnie. Asortyment został poszerzony o nowe narzędzia dla specjalnych zawodów (takich jak zegarmistrzowie, optycy, technicy radiowi i telekomunikacyjni). Pod koniec 1950 roku 60% produkcji zostało ponownie wyeksportowane, a liczba pracowników wzrosła do 650. Sukces oznaczał, że zakład musiał zostać ponownie rozbudowany.

W dniu 1 października 1970 r. rodziny właścicieli sprzedały Belzer częściowo państwowej firmie Saarbergwerke AG. W 1974 roku Belzer został połączony z firmą Dowidat, tworząc DWU (Deutsche Werkzeug Union). Podczas gdy Belzer dostarczał głównie narzędzia dla przemysłu lotniczego, a także badań i rozwoju, Dowidat skupił się bardziej na wyposażeniu przemysłu i rzemiosła. Powstała również wspólna marka "Belzer-Dowidat". W 1977 roku "Spiegel" pisał, że firma jest uważana za lidera rynku w branży narzędziowej z obrotami 100 milionów marek i po wielu latach przynoszących straty, w 1976 roku osiągnęła zysk 500 000 DM.
W 1988 roku szwedzka Grupa Bahco kupiła DWU. W 1991 roku Bahco zostało ponownie przejęte przez założoną w 1862 roku Grupę Sandvik, jednego z największych europejskich producentów narzędzi. Firma nosiła zatem nazwę Sandvik-Belzer od października 1991 r. i miała nadzieję na poprawę pozycji rynkowej i bezpieczną przyszłość dla swoich 500 pracowników (ponad 200 z nich w Wuppertalu).
 Jednak już w 1993 roku w Wuppertalu zwolniono 70 pracowników, a produkcję wyrobów kutych przeniesiono do Hasborn, drugiej lokalizacji zakładu. W 1997 roku Hasborn w Saarze został zamknięty, a produkcja przeniesiona do Argentyny. Pozostałe 140 pracowników w Cronenberg nadal produkowało śrubokręty i wózki warsztatowe. W 1996 r. skarga miejscowego mieszkańca na uciążliwość zapachową lakierni, która działała od 1989 r., zagroziła tej lokalizacji zakładu.W 1997 roku administracja została scentralizowana w centrali w Szwecji. Ponownie utracono kolejne 40 miejsc pracy. W czerwcu 1999 roku Sandvik sprzedał dział "Piły i narzędzia" – a tym samym także swoją część Cronenberger – amerykańskiej grupie narzędziowej "Snap-on", założonej w 1920 roku.
Grunty i budynki w Wuppertalu zostały zakupione przez Agencję Rozwoju Gospodarczego Wuppertalu około 2000 roku i od tego czasu są eksploatowane jako park przemysłowy. Ostatni na terenie Niemiec zakład firmy Sandvik-Belzer działał do 2004 roku, kiedy to produkcja śrubokrętów – ostatnia pozostała produkcja narzędzi – została również przeniesiona do Hiszpanii.
W 2005 roku Snap-on połączył Herramientas Eurotools SA, przejęty w 1995 roku, oraz Bahco Group AB, tworząc SNA Europe Group.  Puste budynki na terenie dawnej firmy w Wuppertalu służyły w 2015 r. jako miejsce zakwaterowania dla uchodźców, a budynek administracyjny został również odpowiednio zaadaptowany. W Brazylii Apex Tool Group nadal sprzedaje narzędzia pod marką Belzer.
Belzer zapisał się dwoma osiągnięciami w historii produkcji narzędzi – jako pierwszy zastosował stal wanadową (chromowo-wanadową) oraz, również jako pierwszy, zastosował chromowanie jako zabezpieczenie narzędzi przed korozją. Ponoć Belzer był przez lata jedyną firmą w Europie produkującą narzędzia chromowane na wysoki połysk.
Tak więc Belzer przeszedł, śladem wielu innych zasłużonych producentów narzędzi, do historii. Niemniej do dzisiaj narzędzia Belzer, produkowane niegdyś w Niemczech, są poszukiwane i cenione za bardzo wysoką jakość i wygląd.

Poniższy klucz kupiłem w sklepie ze starociami w centrum Wiednia. Na szczękach widać nieco ślady użycia, poza tym powłoka chromowa nie jest już idealna. Ale nadal klucz ten wyróżnia się doskonałą jakością, precyzją, wykonaniem. 

Jula

Jula to sieć sklepów DYI i hobby. Lars-Göran Blank założył ją w Szwecji w 1979 roku. Początkowo zajmowała się produkcją i sprzedażą łuparek do drewna, później poszerzyła swoją ofertę o inne narzędzia i urządzenia dla leśnictwa i rolnictwa. Poza Szwecją działa również w Norwegii i w Polsce (od 2001 roku) Obecnie posiada 89 sklepów (05.2021).

Jula sprzedaje wiele narzędzi ręcznych. Są tam narzędzia Bahco, Stanley i inne. Jula posiada również marki własne (private labels): Hard Head i Meec Tools. Zdaje się, że marka Hard Head jest wygaszana a jej miejsce zajmuje właśnie Meec Tools. Z uwagi na pandemię i z uwagi na brak potrzeb od co najmniej roku nie byłem w żadnym sklepie tej sieci.

Posiadam kilka kluczy nastawnych Hard Head. Ich wygląd zdradza chińskie pochodzenie. Poniżej podstawowy klucz wykończony powłoką fosforanową.

A ten to chyba jego następca, albo też zamówiony równolegle od innego dostawcy:

Jak widać oznaczenie marki jest po prostu wypalone laserowo na szlifowanej powierzchni klucza.

Kolejny klucz, marka jest umieszczona na uchwycie. Uchwyt z tworzywa - udaje dwukomponentowy, tymczasem jest to uchwyt wtryśnięty z tego samego tworzywa w dwóch kolorach.

Na koniec klucz, którego używam, co zdarza się i tak nieczęsto. Jest to taki sam klucz, jak ten, który umieściłem na dwóch pierwszych zdjęciach. Papierem ściernym starłem większość powłoki fosforanowej i wygładziłem grubsze nierówności. Klucz fajniej się trzyma w ręku i nabrał ciekawego wyglądu.

Wszystkie te klucze, wbrew pierwszemu wrażeniu, są całkiem przyzwoite. Luzy nieduże, lekka regulacja. Reasumując są znacznie lepsze, niż na takie wyglądają. Zastrzegam jednak, że są to narzędzia jak najbardziej amatorskie, do doraźnego zastosowania od czasu do czasu.

Dodane 21 lipca 2021:

podczas mojej wczorajszej wizyty w sklepie Jula kupiłem niedrogi zestaw kluczyków nastawnych Meec Tools. Zestaw zawiera dwa klucze o rozmiarach 6" i 5". Są to klucze "stubby" - z grubym dwukomponentowym uchwytem.

Klucze są dość mizernej jakości, ruchoma szczęka ma bardzo duży luz w obu osiach (wzdłuż jej ruchu i prostopadle), luzy są też na pokrętle regulacyjnym. Uchwyt jest dość przyzwoicie wykonany, szlif szczęk również przyzwoity. No cóż - tanie, amatorskie klucze, które doraźnie może pomogą, jeśli nie ma pod ręką dobrego narzędzia. A tak w ogóle to z kluczem o długości 5" spotkałem się po raz pierwszy. Jest on tylko nieco dłuższy od typowych kluczy czterocalowych ale ma dużo większe i grubsze szczęki. To wg mnie taka hybryda - rozstaw (18 mm) i rozmiary szczęk niemal dorównujące kluczom sześciocalowym ale sam klucz wyraźnie krótszy, bardziej "kieszonkowy".

Irimo

Irimo to producent narzędzi z Kraju Basków w Hiszpanii. O tradycjach tego regionu w przemyśle stalowym pisałem we wcześniejszym wpisie. Firma powstała w 1930 roku w Urrextu. Początkowo zajmowała się produkcją części dla przemysłu cementowego, następnie rozszerzyła swoją produkcję o narzędzia i inne wyroby metalowe. 

W latach 40-tych Irimo wynalazła i wprowadziła do produkcji klucz do dużych obciążeń (heavy duty), który później zdobył złoty medal na targach wynalazków w Brukseli.

Oferta Irimo jest bardzo obszerna, katalog wyrobów liczy 200 stron. Są tam narzędzia i wyposażenie warsztatów samochodowych, dla hydrauliki, narzędzia pneumatyczne i bardzo duży wybór narzędzi ręcznych ogólnego stosowania.

Oferta kluczy nastawnych jest skromna. Oto podstawowy klucz:

Występuje on również w wersji czernionej. Rozmiary od 100 do 450 mm. Klucz z powyższego zdjęcia jest masywny, solidny, dobrze wykonany.

Klucz heavy duty występuje jedynie w wersji chromowanej w długościach od 150 aż do 750 mm!

Ofertę zamyka klucz, który anglojęzyczni nazywają "stubby" czyli przysadzisty, grubasek. Ma długość 150 mm i gruby uchwyt (stąd nazwa). Klucz niedrogi ale dość mocna konstrukcja, uwagę zwraca bardzo starannie wypolerowana chromowana powierzchnia główki klucza. Uchwyt dwukomponentowy z szarego PP i niebieskiego elastomeru.

Najnowsza historia jest trochę poplątana. Pojawia się firma Herramientas Eurotools S.A, która staje się właścicielem Irimo. W połowie lat 90-tych firmę tę kupuje amerykański koncern Snap-On, największy producent narzędzi na świecie. W 1999 roku Snap-On odkupuje od Sandvik Bahco część produkującą narzędzia i piły, czyli Bahco AB a następnie tworzy SNA Europe, która jest europejskim posiadaczem marek Bahco i Irimo (i kilku innych). 

Konkluzja na dzisiaj jest jedna - jak większość marek, Irimo jest w rękach dużej amerykańskiej korporacji. Produkcja wielu narzędzi, w tym kluczy nastawnych, nadal odbywa się w Hiszpanii. Tam są również produkowane od kilku lat klucze nastawne Bahco.

Irega

Już podobno 1800 lat p.n.e. erą baskijscy wojownicy używali broni wykonanej z żelaza. Faktem jest, że Kraj Basków był jednym z pierwszych miejsc w Europie, gdzie zaczęto wydobywać i przetapiać rudę tego metalu. Przez stulecia ten region Hiszpanii słynął z produkcji żelaza i wyrobów – głównie broni i narzędzi. Ruda żelaza w tamtym rejonie (w okolicy miasta Bilbao) była niezwykle łatwa do wydobycia, okoliczny górzysty teren był porośnięty lasami (źródło węgla drzewnego) oraz zasobny w wodę. Przemysł ten mocno podupadł pod koniec XVIII wieku. Dopiero wynalezienie procesu konwertorowego produkcji stali przez Anglika Henryka Bessemera w 1856 roku pozwoliło na odrodzenie baskijskiego wydobycia rud żelaza i przemysłu stalowego. Mówi się, że baskijska i szwedzka ruda żelaza były ważnym elementem rewolucji przemysłowej. A to dlatego, że szwedzka i baskijska ruda miały niską zawartość fosforu i siarki a były bogate w mangan. Dzięki temu rudy te świetnie nadawały się do nowej technologii. Henry Bessemer wysłał jeden z pierwszych konwerterów do Bilbao już w grudniu 1857 roku.

Kraj Basków ma więc bardzo długą i bogatą tradycję przemysłu stalowego. Stąd też wywodzi się bardzo duża liczba przedsiębiorstw produkujących różnorodne narzędzia, w tym narzędzia ręczne. Jednym z nich jest IREGA S.A., powstała w 1945 roku właśnie jako producent narzędzi ręcznych.  W 1960 roku podjęli decyzję o specjalizacji i, jak chwalą się na swojej stronie, od tego roku roku stali się największym na świecie producentem kluczy nastawnych. Produkcja, niezmiennie, od początku istnienia firmy odbywa się w miejscowości Zaldibar.

Domyślam się, że spora część produkcji jest zlecana jako OEM – na przykład klucze amerykańskiej firmy Channellock czy niemieckiego Stahlwille są produkowane właśnie w fabryce Irega.

Niemniej Irega przede wszystkim produkuje i sprzedaje klucze nastawne pod swoją nazwą. Ofertę mają bardzo dużą, porównywalną do oferty BAHCO.

Mam w tej chwili (12.03.2021) tylko jeden, skromny klucz Irega. Jest to podstawowy model z serii 77F, który jest produkowany w rozmiarze od 4 do 24 cali. Solidny klucz, z bardzo przyzwoicie obrobionymi szczękami, nie grzeszy urodą.

Irega ma też w ofercie klucze o zwiększonej wytrzymałości, o zwiększonym rozstawie, o wąskich szczękach, z obracaną szczęką ruchomą, z rozstawem regulowanym śrubą, z uchwytami metalowymi i wykończonymi tworzywem sztucznym itd. W Polsce klucze te nie są popularne, są zwykle dość drogie.

Bahco

Najpierw trochę historii. Johan Petter Johansson to szwedzki wynalazca i przemysłowiec wielce zasłużony dla swojej ojczyzny. Urodził się w 1853 roku jako najstarszy z siedmiorga rodzeństwa. Skończył ledwie cztery klasy szkolne. Początkowo pracował jako pastuch, potem był palaczem kotła silnika parowego w fabryce torfu, następnie pracował na kolei, gdzie pełnił różne funkcje. Po odbyciu służby wojskowej trafił wreszcie do zakładów mechanicznych Munktells Mekaniska Verkstads AB. Ich właściciel, Johan Theofron Muntkell szybko poznał się na wybitnym talencie mechanicznym Johanssona. Podczas gdy rodzice i pozostałe sześcioro rodzeństwa wyemigrowali w 1883 roku do USA, Johan Petter został w Szwecji. Chyba na tę decyzję wpłynęły starania Munktella by zatrzymać go u siebie w firmie. W tym samym roku J.P. Johansson dokonał swojego pierwszego wynalazku – była to smarowniczka, która została opatentowana przez fabrykę Munktella. W roku 1886 w miejscowości Enköping Johansson założył własny warsztat mechaniczny pod nazwą Enköpings Mekaniska Verkstad. Po roku przeniósł go w nowe miejsce, gdzie wykorzystywał energię wodospadu. W 1888 roku Johansson opatentował klucz to rur, do dziś zwany dość powszechnie kluczem szwedzkim. Wreszcie docieramy do roku 1891 – wówczas Johansson opatentował swój najsłynniejszy wynalazek – klucz nastawny. W 1892 roku Johansson zarejestrował swój drugi patent, w którym klucz nastawny został nieco zmodyfikowany i przyjął obecnie znaną formę. Zakład w Enköping rozrastał się, liczył już kilkunastu pracowników. W 1892 roku wyprodukowano 300 kluczy a 10 lat później roczna produkcja wynosiła już 4 tysiące kluczy.

Jeszcze w 1890 roku J.P. Johansson podpisał umowę na dystrybucję swoich kluczy z firmą BA Hjorth & Co, której właścicielem był fińsko-szwedzki biznesman Berndt August Hjorth. B.A. Hjorth włożył wiele wysiłku w rozwój swojej firmy handlowej, która zajmowała się głównie importem i sprzedażą narzędzi amerykańskich i niemieckich. W 1916 roku Johan Petter Johansson sprzedał swoją fabrykę partnerowi handlowemu. J.P. Johansson zmarł w 1943 roku, był twórcą 118 opatentowanych wynalazków. Natomiast BA Hjorth dokonał zmian strukturalnych, utworzył spółkę AB BA Hjorth & Co, a zakład w Enköping został spółką zależną. I tak to trwało do 1954 roku gdy zdecydowano się na zmianę nazwy - chyba uproszczenie i łatwa identyfikacja były głównym celem, firma odtąd nazywa się Bahco AB.

W 1991 roku Bahco zostało przejęte przez korporację Sandvik AB. Ze struktur powstałego  Sandvik Bahco wyodrębniono dział pił i narzędzi, który w 1999 roku został kupiony przez  amerykański koncern Snap-On Inc. z miejscowości Kenosha w stanie Wisconsin. Snap-On jest jednym z największych i najstarszych producentów narzędzi, powstałym w 1920 roku. Snap-On Inc. poprzez swoją spółkę SNA Europe kontroluje nie tylko szwedzkie Bahco, ale również Irimo - hiszpańskiego producenta narzędzi. W 2006 roku, po 120 latach ciągłej działalności, SNA Europe podjęło decyzję o zamknięciu zakładu w Enköping i przeniesieniu produkcji do Hiszpanii.

Marka Bahco jest nadal znaczącą marką na rynku profesjonalnych narzędzi i oferuje do dziś najlepsze klucze nastawne w bardzo szerokiej ofercie. Klucze Bahco są bez wątpienia warte swojej wysokiej ceny - doskonały materiał, świetny design i perfekcyjne wykonanie. Regulacja rozstawu szczęk jest niezwykle płynna i precyzyjna a spasowanie elementów równie świetne.

W swojej kolekcji posiadam kilka kluczy nastawnych Bahco, zacznę od najstarszego - model 0670. Klucz ten, wg znawców tematu, należy do czwartej generacji, produkowany był w latach 1969-1983.

W aktualnej ofercie podstawowa seria to 8070. Posiadam dwa warianty różniące się wykończeniem powierzchni - 8070 - klucz oksydowany i 8070C - klucz chromowany. Jest to piąta generacja kluczy, której produkcja rozpoczęła się  w 1984 roku i trwa do dziś.

W 1992 roku Bahco wprowadziło do sprzedaży nową serię kluczy o nazwie Ergo i oznaczeniu 9070 - wykończenie oksydowane, 9070C - chrom. Są to klucze o główce takiej samej, jak seria 80 ale uchwyt jest pokryty miękkim elastomerem.

Powstały też odmiany ze zmodyfikowanymi szczękami, np. 9070P z obrotową szczęką:

Istnieją też modele ze szczęką o zwiększonym rozstawie - 9029 i 9029C (uwaga - wszystkie poniższe zdjęcia pochodzą ze strony bahco.com):

regulowane śrubą boczną (do dużych obciążeń) - 91C

oraz 9570C

z cienkimi szczękami - 9029T

Bahco produkuje również klucze ze zmodyfikowanym uchwytem - rekin (do rur), z hakiem, ze szpikulcem, klucze dużych rozmiarów. Niestety żadne z tych modeli nie są obecnie produkowane w rozmiarze 6 cali. Przykłady:

Zdaje się, że wszystkie klucze nastawne Bahco są obecnie produkowane w Hiszpanii.

Klucze (i inne wyroby) Bahco należą do przedmiotów kolekcjonerskich. W sieci można znaleźć entuzjastów, którzy posiadają bardzo bogate zbiory, zarówno te współczesne ale również (przede wszystkim) modele historyczne. Można też znaleźć wiele informacji na ich temat, zarówno w języku szwedzkim, jak i po angielsku.

Beta

Beta Utensili S.p.A. to jeden z kilku znanych włoskich producentów narzędzi ręcznych. Trudno mi jednak powiedzieć, czy największy, czy najbardziej znany. W 1923 roku Alessandro Ciceri założył odlewnię żeliwa i staliwa „Alessandro Ciceri & Figli”. Wkrótce powstała też kuźnia, firma zajęła się produkcją narzędzi. Nazwę handlową Beta zarejestrowano w 1939 roku, głównie pod kątem narzędzi profesjonalnych. Bodajże w 1960 roku firma zmieniła nazwę na Beta Utensili. W 1969 roku firma wprowadziła na rynek wózek warsztatowy Tank w kolorze pomarańczowym, od tego czasu ten kolor stał się elementem rozpoznawczym firmy. Ofertę firmy poszerzyła odzież robocza, obuwie ochronne i inne tego typu wyroby. Beta od wielu lat jest sponsorem sportów motorowych, jest obecna w Formule 1 (zwycięstwo w 1975 roku) i MotoGP.

Obecnie (2020) Beta posiada siedem zakładów produkcyjnych, z tego 3 we Włoszech i oddziały w 9 krajach, w tym w Polsce. Wózek narzędziowy Tank nadal jest obecny w ofercie firmy. Jeden z aktualnych (2020) modeli poniżej:

Aktualnie w ofercie firmy są trzy modele kluczy nastawnych. Jeden model nie występuje w rozmiarze 6", zaś dwa pozostałe modele różnią się wykończeniem powierzchni - chrom lub fosforanowanie. Posiadam je oba. Klucze solidne, choć nie wyróżniają się niczym szczególnym. Kształt wyoblony uchwytu spotyka się również u innych producentów (np. Facom, Gedore RED). Klucze są dość masywne i mają spory rozstaw szczęk.